Llid yr ymennydd

Haint yw llid yr ymennydd, yn y pilennau amddiffynnol o amgylch yr ymennydd a madruddyn y cefn (y “meninges”). Gall afiechyd meningococaidd ddatblygu’n sydyn, fel arfer ar ffurf llid yr ymennydd neu septisemia. Gall ladd pobl, neu’u gadael gydag anableddau a phroblemau iechyd a fydd yn trawsnewid eu bywydau.
Ers rhai blynyddoedd, mae nifer yr achosion o’r math MenW o afiechyd meningococaidd wedi cynyddu’n gyflym yn y Deyrnas Unedig. Mae achosion o’r rhywogaeth ddiweddar hon o’r afiechyd wedi bod yn arbennig o ffyrnig. Gall fod yn anodd gwneud diagnosis cywir, gan fod symptomau sy’n gysylltiedig â MenW yn rhai nas gwelir yn aml mewn afiechydon meningococaidd, er enghraifft dolur rhydd enbyd a chwydu.
Bydd y brechlyn hwn yn achub bywydau. Mae’n eithriadol o bwysig bod ein holl las-fyfyrwyr yn gwybod am hyn ac yn cael cyfle i gael y brechlyn cyn cyrraedd y Brifysgol, neu cyn gynted ag y bo modd wedyn.
(Addaswyd o’r canllaw Meningitis for HEI)

Rhestrir symptomau Llid yr ymennydd a Septisemia isod. Ni fydd pob dioddefwr yn datblygu’r symptomau hyn – a gall un neu ragor o’r symptomau ymddangos mewn unrhyw drefn. Gall y symptomau fod yn gymysgedd o symptomau’r ddau afiechyd.

Llid yr ymennydd

• Twymyn
• Cur pen enbyd iawn
• Chwydu
• Gwar anystwyth
• Anhoffter o oleuadau llachar
• Brech
• Dryswch, deliriwm
• Trawiadau
• Syrthni difrifol , colli ymwybyddiaeth

Septisemia

• Twymyn, a chrynu
• Chwydu
• Poenau enbyd, a churiau yn y cymalau a’r aelodau
• Dwylo a thraed yn oer iawn
• Gwelw, neu groen brith
• Anadlu cyflym
• Dolur rhydd, a chrampiau yn y cylla
• Brech neu smotiau coch neu borffor, nad ydynt yn pylu pan roddir pwysau arnynt
• Anhawster i gerdded neu sefyll

Beth ddylwn i ei wybod am frechiadau llid yr ymennydd?

Rydym yn annog ein holl fyfyrwyr yn daer i sicrhau eu bod wedi cael pob un o’u brechiadau llid yr ymennydd, cyn dechrau yn y Brifysgol. Dylid bod wedi cynnig y brechlyn MenACWY eisoes i’r holl israddedigion blwyddyn gyntaf sy’n hanu o’r Deyrnas Unedig, gan eu hysgol, eu Coleg neu’u meddyg teulu cyn iddynt symud i sefydliad Addysg Uwch. Un dos yn unig sy’n ofynnol.

• Nid wyf eto wedi cael fy holl frechiadau llid yr ymennydd, a byddaf yn dechrau yn y Brifysgol am y tro cyntaf ymhen mis. Beth ddylwn i ei wneud?

Os yw myfyriwr yn darganfod nad yw wedi cael yr holl frechiadau llid yr ymennydd priodol cyn mynd i Brifysgol, cynghorir ef i weld ei feddyg teulu er mwyn cael y brechiad(au) coll, o leiaf ddwy wythnos cyn mynd i’r Brifysgol. Bydd hynny’n rhoi digon o amser i’r imiwneiddio ddigwydd. Mae Canolfan Iechyd y Brifysgol ar gael i frechu unrhyw fyfyrwyr y bydd arnynt angen brechiad.

• Nid wyf wedi cael brechiad, ond rwyf eisoes yn las-fyfyriwr yn y Brifysgol. A oes arnaf angen brechiad bellach?

Os yw myfyriwr wedi anghofio cael brechiad cyn cyrraedd y Brifysgol, dylai gofrestru gyda meddyg teulu cyn gynted ag y bo’n cyrraedd, a gofyn am gael y brechlyn yn ddi-dâl.

• Nid wyf yn las-fyfyriwr, ond nid wyf erioed wedi cael brechiad. A oes arnaf angen brechiad bellach?

Pan fo myfyriwr, yn hwyrach yn y flwyddyn academaidd, heb gael ei frechiadau llawn ar gyfer llid yr ymennydd, neu pan fo’r myfyriwr ar ei ail neu’i drydedd flwyddyn, ni fydd yn rhy hwyr iddo gael brechiad.
Dylai gysylltu â meddyg teulu a chael brechiad cyn gynted ag y bo modd.

Beth yw’r peryglon os na chaf frechiad?

Gall llid yr ymennydd fod yn ddifrifol iawn os na chaiff ei drin yn ddi-oed. Gall achosi gwenwyn gwaed (septisemia) sy’n peryglu bywyd neu achosi difrod parhaol i’r ymennydd neu’r nerfau.

Os cânt driniaeth yn ddiymdroi, bydd y rhan fwyaf o’r cleifion sydd â llid yr ymennydd bacteriol yn cael adferiad llawn. Ond gadewir rhai o’r cleifion gyda phroblemau hirdymor difrifol, gan gynnwys:

• Colli eu golwg neu’u clyw yn gyfan gwbl neu’n rhannol
• Problemau gyda’r cof a’r gallu i ganolbwyntio
• Trawiadau epileptig mynych
• Problemau gyda chydsymud, symudedd a chydbwysedd corfforol
• Colli aelodau o’r corff – weithiau bydd angen torri ymaith aelodau yr effeithir arnynt.

Yn gyffredinol, amcangyfrifir bod tuag 1 o bob 10 o achosion o lid yr ymennydd bacteriol yn angheuol.
(Addaswyd o www.nhs.co.uk)

Beth fydd y Brifysgol yn ei wneud os bydd achos o lid yr ymennydd?

Os bydd yr afiechyd yn effeithio ar fyfyriwr, bydd Prifysgol Abertawe yn dilyn y canllawiau a gyhoeddir gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, i gynorthwyo’r myfyriwr ei hunan a chanfod pa fyfyrwyr eraill a allai fod mewn perygl, a sicrhau y darperir cyngor priodol iddynt.

Mewn argyfwng ar Gampws Singleton, gallwch ddeialu 333 ar ffôn mewnol er mwyn siarad â’r swyddogion diogelwch. Gallant hwy alw ambiwlans ar eich cyfer ac anfon ymatebwyr cyntaf allan i’ch helpu ar y campws. Gall myfyrwyr ar Gampws y Bae ddeialu: 01792 606010 i siarad â’r swyddogion diogelwch ar Gampws y Bae.

Os bydd arnoch angen cyngor meddygol ynglŷn â llid yr ymennydd, cysylltwch ag un o’r canlynol:

• Eich meddyg teulu; a/ neu
• Gwasanaeth 111 y GIG (deialu 111); a/ neu
• Canolfan Iechyd y Brifysgol (01792 295321)
• Canolfan Iechyd SA1 (01792 481444)

I gael gwybodaeth gyffredinol bellach am lid yr ymennydd, cysylltwch â:

• Meningitis Now (0808 8010388); a/ neu
• Y Sefydliad Ymchwil Llid yr Ymennydd (0808 8003344) 
• Y Tîm Iechyd Cyhoeddus Cymru
• Gwefan y GIG

Galw Iechyd Cymru
0845 46 47